Waarom ik mee het initiatief nam voor het COVID Wintermanifest

(Verschenen in DeMorgen op 14 januari 2022.)

In maart 2020 verspreidde het covid-19 virus zich razendsnel in de samenleving. Crisisbeheer was nodig: de besmettingen moesten dalen. Er was geen ruimte voor een langetermijnvisie. Intussen zijn we bijna twee jaar verder; de sprint is een marathon geworden. Dat vraagt een andere aanpak. Je bestrijdt deze pandemie alleen efficiënt mét een langetermijnperspectief.

Het Wintermanifest wil daartoe enkele aanzetten geven, om tot een breder en dieper debat te komen.

• Een beleidsvisie moet verder kijken dan de volgende golf; een structurele voorbereiding op de hele staart van deze pandemie en andere pandemieën is nodig. De horizon reikt ook verder dan deze legislatuur: het pandemiebeleid heeft ook een impact op het welzijn en de ontwikkeling van jongeren en kinderen met nog een heel leven voor zich.
• Dat is niet makkelijk: er zijn veel onzekerheden. Daarom roepen we op tot open debat. Wetenschappers moeten zich veilig en vrij voelen om onderbouwde meningen te uiten, ook wanneer die niet aansluiten bij de visie van de aangestelde experten of overheid . Die experten zijn vakbekwaam en werken hard, maar ruimte voor wetenschappelijk onderbouwde tegenspraak is noodzakelijk, zonder het risico verdacht gemaakt te worden.
• Maatregelen moeten proportioneel zijn: de voordelen moeten opwegen tegen de nadelen.  Dat vraagt een multidisciplinaire aanpak: een maatregel kan voordelen hebben op één vlak (dat van de epidemiologie, bijvoorbeeld), maar nadelen hebben op een ander vlakken (zoals het psychisch welzijn). Of de genomen maatregelen wel proportioneel zijn, kan je alleen inschatten als alle relevante disciplines gelijkwaardig aan bod komen. De bril van de viroloog volstaat niet om deze complexe afwegingen te maken.
• Tijdens de pandemie kwamen politieke grondvesten onder druk te staan; zoals het recht op privacy, op fysieke integriteit, op onderwijs en op spel, de rol van het parlement,... Elk duurzaam crisisbeleid moet zich houden aan o.a. de grondrechten in de Belgische Grondwet, het Europees Verdrag van de Rechten van de mens, en het Verdrag voor de rechten van het kind.
• Tenslotte wegen de effecten van maatregelen niet voor elke groep even zwaar. Kwetsbare groepen hadden het vaak het extra moeilijk, zowel met de ziekte zelf als met de maatregelen. We moeten ons hoeden voor een ongelijke of oneerlijke verdeling van de lasten: tussen socio-economisch zwakkeren en sterkeren (zowel bij ons als wereldwijd), tussen mannen en vrouwen, tussen generaties.

In de tekst staan bedenkingen bij het geleverde beleid. Dat leidde tot enkele felle reacties. Maar de analyse van het verleden is voor ons van ondergeschikt belang. We hadden evengoed een manifest zonder die kritische passages kunnen schrijven, maar ze helpen om helder stellen waarom we bepaalde alternatieven benadrukken. De tekst vertrekt daarbij niet van één absolute visie. Integendeel: meer, open, en vrije discussie om deze pandemie als samenleving zo goed mogelijk door te komen – dat is wat we willen bereiken.